Ο ύπνος διατηρεί την ζωή. Τα ζώα στα εργαστήρια που που έχουν στερηθεί του ύπνου τελείως έχουν πεθάνει (Rechtschaffen, Bergmann, Everson, Kushida & Gilliland, 1989) και το ίδιο μπορεί να υποτεθεί για τους ανθρώπους. Πολλές διαταραχές του ύπνου μπορεί να είναι απειλητικές για το ίδιο το άτομο είτε άμεσα είτε έμμεσα.
Η αϋπνία σχετίζεται με την καταγγελία κακή ποιότητας ύπνου ή μη αναζωγονοητικού ύπνου (Buysse& Reynolds,1990). Οι περισσότεροι άνθρωποι εμφανίζουν μια από τις τρείς παρακάτω μορφές: δυσκολία να αποκοιμηθούν, δυσκολία να ξαναπέσουν για ύπνο κατά την διάρκεια της νύχτας και αδυναμία να ξανακοιμηθούν ακόμη και για λίγο, αφού ξυπνήσουν κατά την διάρκεια της νύχτας. Η αϋπνία μπορεί να συμβαίνει σε σύντομα επεισόδια κατά την διάρκεια μερικών ημερών ή και μηνών,χρόνων, δεκαετίων. Μπορεί να σχετισθεί με πολλούς και διάφορους καθημερινούς παράγοντες που συμβαίνουν κατά την διάρκεια της ζωής.
Η κατηγοροποίηση της αυπνίας μπορεί να γίνει με βάση τo κριτήριo της διάρκειας (Gillin& Byerley,1990). Με βάση το κριτήριο της διάρκειας η αϋπνία διακρίνεται στα εξής είδη: την παροδική, την βραχυπρόθεσμη και την μακροπρόθεσμη αϋπνία. Η παροδική αϋπνία αφορά σε κάποιες νύχτες κακού ύπνου λόγω κάποιου συγκεκριμένου γεγονότος και υποχωρεί αβίαστα σε μικρό χρονικό διάστημα. Το συγκεκριμένο είδος της αϋπνίας οφείλεται σε αιτίες που είναι εύκολο να εντοπιστούν όπως η δουλειά σε βάρδιες, οι μακρινές πτήσεις που προκαλούν τζεντ λάγκ, ο θόρυβος, ο πόνος και άλλα. (Dement,1986). Δεύτερον, η βραχυπρόθεσμη αϋπνία διαρκεί λιγότερο από τρεις εβδομάδες και υπάρχει συσχέτιση με εμφάνιση στρεσογόνων παραγόντων στο περιβάλλον, χρήση ουσιών και άλλα. (Gillin& Byerlay,1990). Τέλος, η μακροπρόθεσμη αϋπνία διαρκεί περισσότερο από τρεις εβδομάδες και μπορεί να οφείλεται σε ιατρικά προβλήματα, κατάχρηση ουσιών, ψυχιατρικά προβλήματα και άλλα. (Gillin& Byerlay,1990).
Η καλύτερη αντιμετώπιση της αϋπνίας εξαρτάται κυρίως από τον ακριβή εντοπισμό της αιτιολογίας της (Gillin & Byerley, 1990). Τα υπνωτικά χάπια έκαναν την εμφάνιση τους το 1903 με την εισαγωγή του βαρβιτουρικού οξέος. (Allgulander & Nasman, 1991). Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να είναι χρήσιμη για μικρές χρονικές περιόδους μεχρι το άτομο να προσαρμοστεί το άτομο σε μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις ή να σπάσει ο φαύλος κύκλος της υπνηλίας και της δυσφορίας. Τα υπνωτικά που συνήθως χρησιμοποιούνται είναι οι βενζοδιαζεπίνες, τα βαρβιτουρικά, τα αντισταμινικά, τα αντικαταθλιπτικά, τα αντιψυχωσικά και η τρυπτοφάνη (Gillin & Byerley, 1991). Σε γενικές γραμμές, οι βενζοδιαζεπίνες χρησιμοποιούνται πιο συχνά από τα υπόλοιπα φάρμακα γιατί ο κίνδυνος εθισμόυ είναι μικρότερός αλλά και ο θάνατος από υπερβολική δόση σπανιότερος.
Οι συμπεριφοριστικές στρατηγικές είναι συχνά πιο αποτελεσματικές για μακροπρόθεσμες λύσεις ( Spielman, Caruso & Glovinsky,1987). Οι πιο γνωστές γνωστικές συμπεριφοριστικές μέθοδοι για αντιμετώπιση της αϋπνίας είναι οι εξής οκτώ:
- Η τεχνική «σταμάτημα της σκέψης» πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Lazarus και τον Wolpe και βασίζεται στην λογική πως οι εσφαλμένες γνωσίες του ατόμου πριν κοιμηθεί, όπως στενάχωρες σκέψεις,ενοχές κτλ, προκαλούν συναισθηματική και γνωστική διέγερση που δεν βοηθούν την διαδικασία του ύπνου (Villiotis,1982). Σκοπός της τεχνικής αυτής είναι το άτομο ενσυνείδητα να μάθει να σταματά αυτές τις σκέψεις με αποτέλεσμα να μην υπάρξει γνωστική διέργεση αμέσως πριν τον ύπνο.
- Η τεχνική περιορισμού του ύπνου είναι μια πολύ απλή τεχνική που βασίζεται στην αρχή της κλασσικής εξάρτησης. Με αυτό τον τρόπο το άτομο παροτρύνεται να μειώσει την ώρα που μένει στο κρεβάτι του και σταδιακά αναλόγως με την βελτίωση, να την αυξήσει.(Morin, Kowatch & O’ Shanick,1990).
- Η τεχνική του ελέγχου του ερεθίσματος προκαταβάλλει το άτομο να συνδέσει το κρεβάτι με τον ύπνο μέσω οδηγιών, αλλά και να διακόψει τις κακές συνήθειες που συνδέουν το κρεβάτι με άλλες δραστηριότητες.(Sanavio,1988)
- Η Χαλάρωση επιδρά με δύο τρόπους στον ύπνο, από την μια χαλαρώνει το σώμα οπότε ο ύπνος καθίστασται ευκολότερος( Engle-Friedman et al.,1992) και από την άλλη μειώνει τις ανεπιθύμητες γνωσίες που παρεισφύουν στη σκέψη και παρεμποδίζουν τον ύπνο(Sanavio, 1998)
- Η τεχνική καταστολής της άρθρωσης επιτυγχάνεται με την προσπάθεια του ατόμου να διακόψει την ροή των σκέψεων του και πιο συγκεκριμένα να καταργήσει την εσωτερική άρθρωση των λέξεων με διάφορες τεχνικές όπως η επανάληψη εσωτερικών φωνημάτων κ.α. Η τεχνική αυτή στοχεύει στην μείωση των ανεπιθύμητων σκέψεων πριν τον ύπνο(Levey, Aldaz, Watts & Coyle,1990).
- Η τεχνική καταγραφής συμπεριφοράς βοηθάει το άτομο ,μέσω της συμπλήρωσης ενός ερωτηματολογίου ,να παρατηρήσει τον εαυτό του και το πρόβλημα του και είτε αυτό λειτουργεί μόνο του θεραπευτικά, είτε βοηθαέι το άτομο να παρατηρήσει την πρόοδο ακόμη και αν αυτή είναι αμελητέα. (Hyde & Pegram,1982). Παρά τα πλεονεκτήματα της, η μέθοδος αυτή έχει αποδειχθεί πως δεν μπορεί από μόνη της να αντιμετωπίσει το πρόβλημα ( Shealy,1979).
- Η μέθοδος του υποκαταστάτου μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην αϋπνία. (Espie et al., 1988).
- Η τεχνική της υγιεινής του ύπνου περιλαμβάνει πληροφορίες για την δομή του ύπνου, τα στάδια του, τη στέρηση του ύπνου, την επίδραση στον ύπνο των διαφόρων παραμέτρων υγιεινής ύπνου όπως διατροφή, φάρμακα, ναρκωτικές ουσίες,αλκοόλ, άσκηση κτλ ( Engle- Friedman et al.,1992).
Θεωρητικά όλα τα είδη αϋπνιών μπορούν να θεραπευτούν δίνοντας προσοχή σε απλούς κανόνες υγιεινής του ύπνου, όπως το άτομο να κρατά σταθερές ώρες ύπνου, να πηγαίνει για ύπνο όταν αισθάνεται υπνηλία, να ασκείται σταθερά το απόγευμα ή νωρίς το βράδυ, να αποφεύγει την καφεΐνη τουλάχιστον 6 ώρες πριν τον ύπνο, να αποφεύγει το αλκοόλ και την νικοτίνη κοντά στην ώρα του ύπνου , να αποφεύγει την μεγάλα γεύματα αργά την νύχτα και να μειώσει το φως, την φασαρία και τις υπερβολικές θερμοκρασίες μέσα στο υπνοδωμάτιο (Mark R. Pressman & William C. Orr, 1997).
Έχει υποστηριχθεί πάντως η άποψη, πως τα προβλήματα του ύπνου είναι από τη φύση τους πολυδιάστατα και για το λόγο αυτό μια παρέμβαση που να καλύπτει επαρκώς την θεραπεία τους απαιτεί πολυδιάστατη προσέγγιση (Liviy et al., 1990). Είναι σημαντικό όμως να γίνει κατανοητό ότι η βάση μιας ολοκληρωμένης αντιμετώπισης των προβλημάτων που αφορούν τον ύπνο είναι η ψυχοθεραπεία.
Ήρια Μεγαγιάννη
Ψυχολόγος
