Οι νοητικές λειτουργίες αποτελούν ένα ανώτερο επίπεδο της εγκεφαλικής λειτουργίας και αφορούν στη σύνθετη επεξεργασία των ερεθισμάτων, που το άτομο αντιλαμβάνεται, τόσο από το εξωτερικό, όσο και από το εσωτερικό του περιβάλλον. Η νοητική έκπτωση λόγω γήρατος είναι μια φυσική διαδικασία. Σχετικά με τη μνήμη, τα προβλήματα μνήμης είναι αναμενόμενα στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας και πολλοί ηλικιωμένοι βιώνουν δυσκολίες στο να ανακαλέσουν συγκεκριμένες πληροφορίες, όμως αν τους δοθεί αρκετός χρόνος τα καταφέρνουν. Στην περίπτωση που υπάρχει παρέκκλιση από το φυσιολογικό, το οποίο έχει οριστεί βάση ενός μέσου όρου, που προσμετρά την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και το φύλο, η κατάσταση αυτή ορίζεται ως Άνοια.
Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής έφερε στο προσκήνιο την Άνοια ( α + νους, απώλεια του νου). Στην Ευρώπη, τα άτομα με Άνοια είναι περίπου 10 εκατομμύρια και στην Ελλάδα ανέρχονται περίπου στα 200.000. Είναι ένα μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό ζήτημα που θα απασχολήσει την κοινωνία στα επόμενα χρόνια.
Στην καθημερινότητα η λέξη Άνοια έχει πάρει άλλη σημασία. Άνοια θεωρείται κατά κύριο λόγο η νόσος Αλτσχάϊμερ. Αν και η συγκεκριμένη νόσος είναι η πιο συχνή μορφή Άνοιας, δεν είναι και η μόνη. Είναι σημαντικό να καταστεί σαφές ότι Άνοια είναι η γενικότερα μια μείζων νευρογνωσιακή διαταραχή. Το πιο σημαντικό κριτήριο είναι η έκπτωση της καθημερινής λειτουργικότητας του ασθενούς, δηλαδή να μην μπορεί να κάνει απλά πράγματα που μπορούσε να κάνει πριν την εμφάνιση της νόσου. Ένας ακόμη παράγων είναι, τα συμπτώματα που παρουσιάζονται, να μην οφείλονται σε συγχυτική κατάσταση ή μείζονα ψυχιατρική διαταραχή. Η έκπτωση της νόησης ή της συμπεριφοράς αφορά τους παρακάτω τομείς τη Μνήμη, απόκτηση και συγκράτηση νέας πληροφορίας ,την Κρίση, λήψη αποφάσεων, τις Οπτικο-χωρικές διαταραχές, τις Διαταραχές Λόγου και τη Μεταβολή προσωπικότητας – συμπεριφοράς.
Οι διαταραχές αυτές παρουσιάζονται σε διάφορες νόσους, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, η Αγγειακή Άνοια, η Άνοια της νόσου Πάρκινσον, η Μετωποκροταφική Άνοια, η Άνοια με σωμάτια Lewy κ.α. Όπως γίνεται αντιληπτό, η κοινή παραδοχή ότι όταν έχει κάποιος Άνοια πάσχει από τη νόσο Αλτσχάιμερ είναι λανθασμένη, καθώς ο όρος άνοια είναι περιγραφικός όρος, ενώ η νόσος Αλτσχάιμερ είναι συγκεκριμένη ασθένεια.
Η εικόνα που επικρατεί για την Άνοια, είναι αυτή του ασθενούς που έχει ξεχάσει την προσωπική του ταυτότητα. Ανοϊκός είναι αυτός που χάνεται στο δρόμο και δεν μπορεί να γυρίσει σπίτι του. Ανοϊκός είναι αυτός που δεν μπορεί να βρει τις σωστές λέξεις για να εκφράσει αυτό που επιθυμεί. Πρέπει να γίνει σαφές ότι έχουν μεσολαβήσει διάφορα στάδια για να φτάσει ο ασθενής σε αυτή την κλινική εικόνα. Στην ήπια μορφή συχνά οι επαγγελματίες υγείας, οι συγγενείς και οι φίλοι παραβλέπουν σαν συμπτώματα της ηλικίας τη δυσκολία στο να ανακαλέσει ο ηλικιωμένος πρόσφατα γεγονότα, τη παρορμητικότητα που προηγουμένως δεν εμφάνιζε, τη δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, τα συμπτώματα κατάθλιψης, ευερεθιστότητας κ.α.
Σε αρκετές περιπτώσεις, η Άνοια δεν παρουσιάζεται μόνο σε ηλικιωμένα άτομα άνω των 65 ετών. Τα συμπτώματα εμφανίζονται και σε νεότερες ηλικίες (40- 45 ετών) και συνήθως η νόσος έχει πιο γρήγορη επιδείνωση. Σε πολύ λίγες περιπτώσεις, η Άνοια εμφανίζεται ως αποτέλεσμα άλλου υποκείμενου νοσήματος (όπως έλλειψη συγκεκριμένων βιταμινών από τον οργανισμό, βαριάς ενδοκρινοπάθειας κ.α.). Επομένως η τυπική εικόνα του ηλικιωμένου με Άνοια δεν εμπίπτει απαραίτητα στη πραγματικότητα, καθώς και η ύπαρξη αναστρέψιμων περιπτώσεων άνοιας είναι δυνατή. Σε κάθε περίπτωση η έγκαιρη και ακριβής διάγνωση βοηθάει τον ασθενή, αλλά και τον υποστηρικτικό του κύκλο να είναι καλύτερα προετοιμασμένοι για τα επόμενα στάδια.
Εν κατακλείδι, ο όρος Άνοια αναφέρεται σε μια σειρά από συμπτώματα τα οποία εκδηλώνουν άτομα με νοσήματα που καταστρέφουν τα εγκεφαλικά κύτταρα. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να εκδηλωθούν με διαταραχές όλων των νοητικών λειτουργιών. Λόγω αυτής της παθολογίας, το άτομο χάνει την ικανότητα του να λειτουργεί ικανοποιητικά στην καθημερινή του ζωή. Πολύ συχνά επικρατεί σύγχυση στο ευρύ κοινό μεταξύ των όρων ¨Άνοια¨ και Αλτσχάιμερ. Όπως αναφέρθηκε, η Άνοια είναι γενικός όρος, ενώ η νόσος Αλτσχάιμερ είναι συγκεκριμένη ασθένεια. Άλλες μορφές Άνοιας οφείλονται σε διαφορετικά αίτια. Τα συμπτώματα κάθε νόσου μπορούν να χωριστούν σε στάδια, για την καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση. Είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό ότι η πλήρης αποδιοργάνωση του ατόμου είναι στα τελευταία στάδια κάθε νόσου. Ακόμη, η τυπική εικόνα ηλικιωμένου που έχει Άνοια είναι καλό να καταρριφθεί καθώς και νεότεροι πάσχουν από διάφορα συμπτώματα.
Σημειωτέον, ότι σε κανένα άτομο η εξέλιξη κάθε νόσου δεν είναι πανομοιότυπη.
Τέλος, η σωστή και έγκαιρη διάγνωση είναι προϋπόθεση για καλύτερη προετοιμασία και αποτελεσματική θεραπεία κάθε διαταραχής των νοητικών λειτουργιών και της συμπεριφοράς.
Ήρια Μεγαγιάννη
Ψυχολόγος – Νευροψυχολόγος MSc
Προτεινόμενο βιβλίο:
Κλινική Νευροψυχολογία – Πόταγας Κώστας (Εκδόσεις Νήσος – Αθήνα, 2014).
