Μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί διαβάζοντας τον τίτλο αυτού του άρθρου: Μα είναι δυνατόν η θετικότητα να έχει δύο όψεις και τι μπορεί να εννοεί κάποιος με αυτό;
Μετά την δεκαετία του ’50 που ο Norman Peale πρώτος εισάγει την έννοια της θετικότητας μέσα από το βιβλίο του “The Power of Positive Thinking”. Έχουν γραφτεί πολλές σελίδες που μιλούν για τα πλεονεκτήματα που μπορεί να έχει στη ζωή του κάποιος που σκέφτεται μόνο θετικά. Η πρώτη εμπεριστατωμένη έρευνα πάνω στα θετικά αποτελέσματα της θετικής σκέψης έρχεται από την Barbara Fredrickson και τους συνεργάτες της και δείχνει ότι οι άνθρωποι που σκέφτονται θετικά μπορεί να είναι πιο δημιουργικοί, ανοιχτόμυαλοι, ευέλικτοι και δείχνουν να μπορούν να κάνουν πιο εύκολα σχέσεις. Κάποιος που σκέφτεται θετικά τείνει να είναι πιο επιτυχημένος, σωματικά δραστήριος και περισσότερο γενναιόδωρος. Οι άνθρωποι με θετική σκέψη φαίνεται να κάνουν πιο ικανοποιητικές εν γένει σχέσεις, να έχουν καλύτερους φίλους και να κάνουν πιο ουσιώδεις συζητήσεις. Επίσης, τείνουν να ζουν περισσότερο!
Ανάλογα είναι και τα αποτελέσματα στις σχετικές έρευνες για μια συγκεκριμένη όψη της θετικότητας την τάση να είναι κανείς αισιόδοξος. Οι αισιόδοξοι άνθρωποι δείχνουν να έχουν περίπου τα ίδια πλεονεκτήματα με τους θετικά σκεπτόμενους, όπως καλύτερη υγεία, καλύτερες σχέσεις, μεγαλύτερες επιτυχίες και μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής και να είναι πιο αποτελεσματικοί σε απρόβλεπτες καταστάσεις της προσωπικής τους ζωής ή της δουλειάς τους.
Μα τότε ποιος ο λόγος για τον τίτλο αυτού του άρθρου; Η Kate Sweeny το 2006 στο άρθρο της με τίτλο “Thinking about the Future: Is optimism always best?”, υποστηρίζει ότι πολλές φορές η υπεραισιοδοξία σε λάθος στιγμές μπορεί να μην έχει και τόσο θετικά αποτελέσματα.
Ο σκεπτικισμός της αναφέρεται σε διαπιστώσεις σχετικά με την ελλιπή προετοιμασία για δύσκολες καταστάσεις, που φαίνεται να έχουν οι πολύ αισιόδοξοι άνθρωποι. Δεν έχει και πολύ άδικο. Έρευνες στον τομέα της υγείας για παράδειγμα, δείχνουν μια σημαντική εξαίρεση στον κανόνα περί αισιοδοξίας: σε θέματα που έχουν να κάνουν με την υγεία και κυρίως με την πρόληψή της, οι λιγότερο αισιόδοξοι άνθρωποι τείνουν να είναι πιο επιμελείς και προσεκτικοί. Δείχνουν μεγαλύτερη εγρήγορση σε κάποιο ενδεχόμενο πρόβλημα υγείας, τείνουν επίσης να διακόπτουν πιο εύκολα βλαβερές συνήθειες και να είναι πιο κινητοποιημένοι για προληπτικές εξετάσεις. Στην συναισθηματική ζωή φαίνεται, ότι, αρκετά συχνά, η θετικότητα υποβιβάζει αρκετά προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις και δεν αποτελεί κίνητρο για την περαιτέρω βελτίωσή τους, αρκετές φορές δε, τα αφήνει να δρουν υπόγεια και να γίνονται τοξικά. Μια άλλη ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι οι υπερβολικά θετικοί άνθρωποι δεν μπορούν να συμπαρασταθούν με πραγματική ενσυναίσθηση σε δύσκολες καταστάσεις στους φίλους τους, γιατί δεν έχουν «μάθει» να αντέχουν τον συναισθηματικό πόνο. Αντίθετα προτρέπουν και τους άλλους να μην στεναχωριούνται, κατάσταση που δεν είναι πάντα εφικτή και δεν μας αφήνει να δεχτούμε τα αληθινά συναισθήματα μας.
Μελετώντας και τις δύο όψεις της θετικότητας δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε ότι μια θετική στάση απέναντι στη ζωή είναι σε γενικές γραμμές ωφέλιμη για κάποιον, αρκεί να υιοθετείται στις σωστές στιγμές και με ένα σχετικό μέτρο. Είναι σημαντικό να ελέγχουμε την οπτική μας στα γεγονότα για την πραγματικότητα τους και όχι να έχουμε τάση για ωραιοποίηση τους. Το να βλέπουμε ολόκληρη την εικόνα σε μια κατάσταση, είναι πολύ πιο διδακτικό και εποικοδομητικό για εμάς και αυτούς που μας ενδιαφέρουν και βοηθάει στην ουσιαστικότερη αντιμετώπιση των προβλημάτων, απ’ ότι να βλέπουμε τη μισή. Τέλος, αναδεικνύοντας σε κάθε πρόβλημα όλες τις πτυχές, μπορεί να μας κάνει πιο δημιουργικούς ως προς τη λύση του και να ανακαλύψουμε μέσα του πολλά διδάγματα για τη ζωή μας.
Βιβλιογραφία
Gruber, J., Mauss, I.B. & Tamir, M. (2011). A dark side of happiness? How, when and why happiness is not always good. Perspective on Psychological Science, 6, 222-233
Shepperd, J. A., Ouellete, J.A. & Fernandez, J. K. (1996). Abandoning unrealistic optimism. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 844-855
Sweeny, K., Carroll, P.J. & Shepperd, J. A. (2006). Thinking about the future: Is optimism always best? Current Directions in Psychological Science, 15, 305-306
Sweeny, K., Reynolds, C., Falkenstein, A. et al. (2016). Two definitions of waiting well. Emotion, 16, 129-143