Από το μακρινό 1969 η Elisabeth Kübler-Ross έχει εισάγει στην παγκόσμια βιβλιογραφία τα, σχεδόν σε όλους γνωστά, πέντε στάδια του Πένθους, στο βιβλίο της «On death and dying». Η Ελβετίδα ψυχίατρος, που δεν είναι πια εν ζωή, συγκέντρωσε σε αυτό το βιβλίο την εμπειρία από την δουλειά της με άτομα και οικογένειες στη διαχείριση της απώλειας, κυρίως αγαπημένων προσώπων.
Τα πέντε στάδια του πένθους κατά Kübler-Ross έτυχαν μεγάλης αποδοχής και από την κοινότητα των ειδικών αλλά και από τους μη ειδικούς, απλούς ανθρώπους και αυτό γιατί όλοι στη διάρκεια της ζωής μας, είτε πιο νωρίς, είτε πιο αργά, έχουμε ζήσει κάποια σημαντική απώλεια. Η «Αρνηση» ως πρώτο στάδιο, απεικονίζει τη μικρή ή μεγαλύτερη δυσκολία του κάθε ανθρώπου να δεχτεί την απώλεια του αγαπημένου προσώπου. Ο «Θυμός» ως δεύτερο στάδιο αποτυπώνει το προς διαφορετικές κατευθύνσεις εκδηλούμενο αίσθημα του θυμού γι΄αυτό που συνέβη στο πρόσωπο που μένει πίσω. Έπειτα ακολουθεί η «Διαπραγμάτευση» ως εκδοχή του τι θα μπορούσε να έχει γίνει για να μην έχουν τα πράγματα αυτή την κατάληξη. Το τέταρτο στάδιο είναι το στάδιο της «Κατάθλιψης», η θλίψη και ο πόνος που επιτρέπουμε πια να εκδηλωθούν, ο καθένας με τον τρόπο του και τέλος η λυτρωτική «Αποδοχή» που μας επιτρέπει να συνεχίσουμε τη ζωή μας, χωρίς τον άλλο. Παρόλο που, η σειρά των σταδίων δεν αποτυπώνεται πάντα με τον ίδιο τρόπο και η χρονική διάρκεια διαφέρει από άτομο σε άτομο, η κατηγοριοποίηση αυτή αφορά σχεδόν όλους.
Ας αφήσουμε όμως τα στάδια της Kubler-Ross και ας μιλήσουμε για τις απώλειες που βιώνουμε καθημερινά και που έχουν ένα πιο προσωπικό νόημα για τον καθένα από εμάς και τον κύκλο της ζωής μας.
Ας μιλήσουμε για τη θλιβερή διαπίστωση ότι ο άνθρωπός μας χάνει τη μνήμη του και μαζί με αυτή και ένα κομμάτι της προσωπικότητάς του, ότι σιγά-σιγά μεταμορφώνεται σε «ένα άδειο σακί», όπως λυπημένη μου περιέγραφε την απώλεια μνήμης της αγαπημένης της μητέρας μια θεραπευόμενή μου. Η παρακολούθηση ενός «θανάτου εν ζωή» με απρόβλεπτη χρονική εξέλιξη, η σταδιακή αλλαγή μιας καθημερινότητας αφαίρεσης ικανοτήτων και δεξιοτήτων. Άνθρωποι που έχουμε ζήσει στην ακμή τους, καθώς συνήθως πρόκειται για ηλικιωμένους γονείς ή συγγενείς και έχουμε εμπειρίες ζωής μαζί τους, φθίνουν ζωντανοί, πόση λύπη!
Ας μιλήσουμε για τους φίλους σου που χώρισαν και η ζωή μαζί τους δεν θα είναι πια η ίδια. Καλείσαι να διαλέξεις στρατόπεδο, μα δε θέλεις γιατί τους αγαπάς και τους δύο και σε ένα χωρισμό το μόνο που δεν επιθυμείς είναι να πληγώσεις κι άλλο. Και τα ταξίδια που σχεδιάζατε, οι πρωτοχρονιές και οι γιορτούλες; Πάνε… και τι γίνεται τώρα;
Ας μιλήσουμε για την κυρία που συναντούσες στο δρόμο σου όλα αυτά τα χρόνια και ανταλλάσσατε ευγενικές καλημέρες. Μια μέρα δεν την ξαναβλέπεις ποτέ πια. Που πήγε, τι έγινε, άλλαξε σπίτι, πόλη ή κάτι άλλο; Και οι καλημέρες σας ;
Ας μιλήσουμε για την πωλήτρια στο μαγαζί που τόσα χρόνια ψώνιζες και μια μέρα δεν είναι εκεί, και κάποιος σου λέει ότι απολύθηκε και μένει μακριά και έκανε δύο ώρες κάθε μέρα να έρθει στη δουλειά της και δε θα είναι ξανά εκεί. Μια απώλεια που αλλάζει την καθημερινότητά σου – και τη δική της πολύ περισσότερο. Και τότε μόνο συνειδητοποιείς ότι δεν θα είναι πάντα εκεί. «Πάντα», πόση ματαιότητα μπορεί να περιέχει μια λέξη!
Ας μιλήσουμε για εκείνο το μπαράκι που έκλεισε και πήρε μαζί και τις μουσικές και τα live του και ένα σωρό όμορφες στιγμές που είχες ζήσει εκεί με φίλους και αγαπημένους. Δε θα είναι πια στην πραγματικότητά σου, έκλεισε, χωρίς να το επιλέξεις. Και τόσοι άνθρωποι που δούλευαν εκεί, πού πήγαν άραγε; Τι κάνουν τώρα στη ζωή τους;
Ας μιλήσουμε για το αυτοκίνητο που πούλησες γιατί δεν μπορείς πια να συντηρήσεις, για το ταξίδι που δεν θα γίνει γιατί ο φίλος σου δεν μπορεί να σε ακολουθήσει. Για την απώλεια της αγαπημένης σου τσάντας, γιατί κάποιος αποφάσισε να στην αφαιρέσει μια μέρα που περπατούσες ανέμελα, χωρίς να την προσέχεις. Για το δημόσιο χώρο που το θυμάσαι καθαρό και συντηρημένο και τώρα τον ζεις εγκαταλελειμμένο και απεριποίητο. Κι αναρωτιέσαι αν θα γίνει ποτέ όπως πριν. Για τις μικρές ή μεγάλες ιδιοκτησίες που αναγκάστηκες να αποχωριστείς, χωρίς να το επιλέξεις.
Και το δέντρο που ξεράθηκε χωρίς να ξέρεις γιατί…Και το γατί που τάιζες, πού είναι τώρα; Και, και, και.. Πόσες απώλειες περιέχει η καθημερινότητά μας! Μην τις παραγνωρίζουμε, η συναισθηματική μας μνήμη είναι εκεί και μας τις υπενθυμίζει. Μια εικόνα, μια μυρωδιά, μια γεύση. Και εκείνο το σφίξιμο στο στομάχι. Όλες σημαντικές, γιατί κάθε φορά νιώθεις ότι χάνεις ένα κομμάτι από τον εαυτό σου μαζί με την κοινή εμπειρία. Αυτό συμβαίνει όμως με τις απώλειες, δεν τις επιλέγεις . Γι’ αυτό και τα στάδια, γι’ αυτό και η προσπάθεια να δημιουργήσεις μια καινούρια καθημερινότητα ,μια καινούρια κανονικότητα. Δε βοηθάει να ψάχνουμε να αντικαταστήσουμε, βοηθάει να προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε κάτι καινούριο, που θα δημιουργήσει μια καινούρια εμπειρία, μια καινούρια ανάμνηση, που θα μας πάει παρακάτω. Παρά τις απώλειες!
